داروینیسم اجتماعی

داروینیسم اجتماعی (Social Darwinism) در کلیت به نظریه تکاملی اشاره دارد که ایده به‌گزینی و به‌نژادی را مطرح می‌کند. اما رویکردهای متفاوت برای رسیدن به ارزش‌های مد نظر این ایده، گاهی نگاه افراد و برخی صاحب‌نظران را نسبت به آن تا حدودی انتقادی و منفی کرده است. اصل نظریه داروینیسم اجتماعی چیزی متفاوت و مستقل از رویکردهای اجرایی مختلفی است که در طول تاریخ در رابطه با آن اتخاذ شده است. داروینیسم اجتماعی کم‌ترین ارتباط را با شخص داروین (Charles Darwin) داشته و ایده اصلی آن ساخته و پرداخته ذهن هربرت اسپنسر (Herbert Spencer) است.

اسپنسر در تلاش برای ارائه مدلی از رشد [که بتواند جامع باشد و در همه ابعاد زندگی بشر مورد استفاده قرار بگیرد]، از نظریه تکاملی داروین و مبحث انتخاب طبیعی استفاده کرد. از این رو، این ایده را با عنوان داروینیسم اجتماعی معرفی کرده است. در این ایده مطرح می‌شود که بهترین‌ها باقی می‌مانند و تکثیر می‌شوند و نمونه‌ها و اجزا دچار ضعف و نقصان به جهت تأثیر منفی بر کل، رفته رفته به نابودی نزدیک می‌شوند. اما برخی به صورت افراطی این نظریه را دنبال کرده و تلاش کرده‌اند داروینیسم اجتماعی را دلیل و گواهی بر رویکردهای خود تلقی کرده و اعمال یا افکار خود را توجیه کنند. در اصل این نظریه جبری برای ضعف و نقص داشتن یا ضعیف و ناقص ماندن وجود ندارد، بلکه به شکلی بنیادین هرگونه امید و آرزویی برای موفقیت و پیروزی در کنار ضعف و نقص را واهی بر می‌شمرد. در بُعد جامعه شناسی، این نظریه وظیفه انسانی در جهت تلاش برای رفع ضعف‌ها و نقص‌ها را زیر سوال نبرده که تایید می‌کند چرا که جامعه انسانی بذات برای تداوم خود تلاش می‌کند و این نظریه بیان می‌کند برای حفظ تداوم و بقا در کنار پیشرفت رفع نقص‌ها و ضعف‌ها ضروری است. اما هیچ مجوزی برای حذف اجباری افراد ضعیف یا نادیده گرفتن امکان و حق آن‌ها برای رشد را صادر نمی‌کند. این نظریه در بُعد اخلاق می‌تواند کاربردهای متنوعی داشته باشد و به نظریه‌های اخلاق تکاملی یا تکامل اخلاق کمک کند، بر همین اساس، در نوشتاری دیگر به بررسی کاربرد داروینیسم اجتماعی در اخلاق می‌پردازیم.

نویسنده: محسن شیروانی