کرونا، مدیریت شهری و آینده شهر‌ها

شهر‌ها سیستم‌های اجتماعی پویا و بازی هستند که در آن سه سطح از حرکات مکانیکی، زیستی و اجتماعی در هم آمیخته و با انواع فرا‌سیستم‌ها و زیر سیستم‌های متعدد در ارتباط می‌باشند. بنابراین مدیریت شهری مستلزم ایجاد یک نظام یکپارچه از سطوح مختلف برنامه‌ریزی است که نحوه پیوستگی و هماهنگی میان سیستم‌های فرادست و فرودست را نشان دهد. سیستم‌های شهری با هر تغییر جزیی در اجرا و عناصرش تحولاتی بنیادین یافته و با حالتی آشفته و پیچیده سعی در باز‌تولید فضایی جدید می‌نمایند. در یک سال گذشته با ورود ویروس کرونا به فضای شهری، معادلات ساختاری شهر‌ها دگرگون شده و در تمام ارکان شهری، نشانه‌های تغییر و تحول مشاهده گردیده یا شروع به ظهور کرده است. در این رهگذر مدیران شهری با چالش‌های زیادی مواجه شده یا خواهند شد. هدف اصلی از این سلسله مباحث، طرح سناریو‌های جدید و آینده‌های محتمل در مواجه با ویروس کرونا و مدیریت شهری می‌باشد.

شهر به عنوان فضای پویا و نه ثابت، همواره در حال تغییر و تحول بوده و هر لحظه در حال شدن از حالتی به حالت دیگر است، این مسأله وقتی نمود بیشتری می‌یابد که با دیدگاه سیستمی به شهر‌ها نگریسته شود. در این دیدگاه، شهر مانند یک موجود زنده درنظر گرفته می‌شود که دارای اجزا و عناصر به هم پیوسته بوده و کوچک‌ترین تغییری درآن منجر به تغییر در زیر سیستم‌ها (sub system) می‌گردد و نظم جدیدی را در عین بی نظمی رقم می‌زند. در واقع شهر مجموعه‌ای از فعالیت‌های اقتصادی، اجتماعی، آموزشی و فرهنگی (اجزاء سیستم) می‌باشد که با زیر سیستم‌های خود ارتباط تنگاتنگ و پیچیده‌ای را ایجاد کرده و همگی برای رسیدن به غایت نهایی که همان تأمین رفاه و آسایش شهروندان است، تلاش می‌کند.

پویایی سیستم‌های شهری نیز از میزان و حجم روابط همین سیستم‌ها و زیرسیستم‌ها، نظیر ارتباطات حاصل از میزان جابجایی کالا‌ها، خدمات، افکار و تحرک‌های جمعیتی میان شهر‌ها، شهرک‌ها و حوزه‌های پیرامونی شهر‌ها مشخص می‌شود. تفاوت و اختلافات فاحش بین شهر‌ها نیز از همین‌جا نشأت می‌گیرد. در واقع مهم‌ترین ویژگی سیستم‌های شهری تحول در طول زمان است.

در این پژوهش با توجه به شیوع ویروس کرونا و گذشت بیش از یک سال از مانگاری آن در محیط‌های شهری، نقش این ویروس در تغییر سیستم مدیریت و برنامه‌ریزی شهر‌ها به عنوان یک عنصر تازه وارد به سیستم شهری بررسی شده و اثرات آن را بر آینده شهر‌ها تحلیل و آینده‌های محتمل ترسیم خواهد شد. فلذا در هر مقاله کرونا را یکی از ابعاد آینده مدیریت شهری تحلیل می‌نماییم.

۱- رشد سریع شهرها یا انتشار سریع کرونا؟

امروزه بسیاری از شهر‌های کشورمان مانند سایر شهر‌های کشور‌های در حال توسعه با سرعتی لجام گسیخته در حال رشد  قارچ گونه می‌باشد. این رشد شتابان در همه ساختار‌های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی شهر‌ها تأثیر داشته و آن را با چالش‌های بسیار زیادی در همه زیرسیستم‌های آن مانند بیکاری، بی عدالتی، تخریب و آلودگی آب، هوا، خاک و محیط زیست شهری روبه رو کرده است. از سوی دیگر کووید ۱۹ از شهر «ووهان چین» با سرعت زیاد، خود را به سایر شهر‌های جهان رساند و نظام حاکم بر شهر‌های جهان را بر هم زد. این امر موجب شد تا سیاست‌مداران، مدیران و برنامه‌ریزان شهری دچار شوکی عظیم شوند و یک پدیده پزشکی به معضلی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی تبدیل شود. اولین راهبرد برای مدیران شهری جهت حل این بحران، شناسایی هویت این ویروس می‌باشد که اگر یک مدیر شهری بتواند به این سوالات پاسخ دهد به نظر می‌رسد گام اول را جهت ایجاد تغییر در سیستم مدیریت آتی شهر خود صحیح برداشته است.

الف) آیا کرونا مانند بیماری‌های هم‌خانواده گذشته می‌باشد (طاعون، وبا، ابولا، آنفولانزا، سارس و…)

ب) تفاوت‌ها و شباهت‌های کرونا با بیماری‌های اسلاف خودش چیست؟

ج) تجارب جهانی در مقابله با بیماری‌های اپیدمیک چگونه بوده است؟

د) پراکنش فضایی کرونا در شهر تحت مدیریت شهری (توزیع جغرافیایی آن متناسب با تعداد و تراکم جمعیت شهر).

ه) کرونا به چه میزان در شرایط اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی شهر تحت مدیریت من تأثیر داشته به طور کلی سیستم شهری را تحت الشعاع خود قرار داده (در این بخش دریافت اطلاعات و گزارش‌های دقیق، نقش مهم و بسزایی در این تصمیم‌گیری یک مدیر شهری دارد).

و) آیا مدیران شهری باید از این ویروس بهراسند یا بر آن سوار شوند؟

بعد از آن‌که یک مدیر شهری توانست به سوالات فوق پاسخ دهد، متناسب با اشراف بر موضوعات باید راهکار ارائه دهد. راهکار بعدی متعادل سازی سرعت رشد شهرنشینی با سرعت انتشار کرونا می‌باشد که درنوشتار شماره ۲ درمورد آن به تفصیل بحث خواهد شد.

نویسنده: مصطفی خبازی