ریچارد فیلیپس فاینمن (Richard Phillips Feynman)

بازدیدها: ۳۹۷

ریچارد فیلیپس فاینمن یکی از برجسته‌ترین فیزیکدانان آمریکایی قرن بیستم میلادی بود. از جمله فعالیت‌های وی می‌توان به گسترش نظریه الکترودینامیک کوانتومی و پروژه منهتن نام برد. بعدها او به کمیسیون راجرز پیوست که از سوی رئیس‌جمهور ایالات متحده، بررسی انفجار فضاپیمای چلنجر را بر عهده داشت. در سال ۱۹۶۵ فاینمن برای پژوهش‌هایش در الکترودینامیک کوانتومی، به‌همراه جولیان شووینگر (Julian Schwinger) و سین‌ایترو تومونوجا (Shin Ichiro Tomonaga) جایزه نوبل فیزیک گرفت.

فاینمن استادی تأثیرگذار و نوازنده غیرحرفه‌ای بانگو بود، و فردی خاص و آزاداندیش به‌شمار می‌رفت. فاینمن یک مبلغ علم مشتاق بود. در سال ۱۹۵۹ او در سخنرانی مشهور و نوآورانه خود در انجمن فیزیک آمریکا با عنوان «آن پایین فضای بسیاری هست»؛ به بررسی ایده‌هایی پرداخت که اکنون با نام فناوری نانو شناخته می‌شوند؛ و چشم‌انداز شگفت‌انگیز این ایده‌ها را پیش نهاد.

فاینمن، یکی از مشهورترین دانشمندان جهان بوده‌است. سال ۱۹۹۹ در یک نظرسنجی از ۱۳۰ فیزیکدان مطرح از کشورهای مختلف از سوی نشریه بریتانیایی Physics World، فاینمن، یکی از ده فیزیکدان برتر تمام اعصار برشمرده شد.

او همچنین برای ماجراجویی‌های فراوانش مشهور شده و در کتاب‌های «حتماً شوخی می‌کنید آقای فاینمن؟» و «چه اهمیتی می‌دهید دیگران چه فکری می‌کنند؟» به تفصیل درباره آنها صحبت کرده ‌است.

کودکی

ریچارد فاینمن در ۱۱ مه ۱۹۱۸ در کویینز نیویورک زاده شد. مادرش لوسیل نی فیلیپس (Lucille Ni Phillips) خانه‌دار و پدر او ملویل آرتور فاینمن(Melville Arthur Feynman) ، بازرگانی بود که یونیفرم نظامی می‌فروخت. اصل و نسب پدر و مادر او از روسیه و لهستان بود و هر دوی آنها اشکنازی بودند. با این که پدر و مادرش یهودی‌تبار بودند، پدر بر خلاف مادر خداناباور بود. به باور خود فاینمن، پدرش تأثیر زیادی روی او داشت و آنها از صحبت درباره پدیده‌های مختلف لذت می‌بردند. مادرش شوخ‌طبع بود، که این شوخ‌طبعی را ریچارد از او به ارث برد؛ میراثی که تا پایان عمر با خود داشت.

همانند آلبرت اینشتین (Albert Einstein) و ادوارد تلر (Edward Teller)، ریچارد حرف‌زدن را دیر آموخت. او تا سه ‌سالگی هنوز نخستین کلمه‌اش را هم بر زبان نیاورده بود. در بزرگسالی، او لهجه غلیط بروکلینی‌اش را حفظ کرده بود. این لهجه به قدری متمایز بود که گاهی دیگران آن را نوعی تظاهر و اغراق می‌پنداشتند. دوستان نزدیک فاینمن، ولفگانگ پاولی (Wolfgang Pauli) و هانس بیته (Hans Bethe)  نظرشان این بود که فاینمن مثل یک «خیابان‌گرد» صحبت می‌کند.

فاینمن از کودکی به علوم مهندسی علاقه‌مند بود. او آزمایشگاه خانگی کوچکی برای خود داشت و وسایل برقی را تعمیر می‌کرد. خواهر وی، جوآن فاینمن (Joan Feynman) نیز بعدها متخصص اخترفیزیک شد.

تحصیلات

فاینمن در دبیرستان فار راک‌اوی تحصیل می‌کرد. دو برنده دیگر جایزه نوبل، برتون ریکتر (Burton Richter) و باروخ ساموئل بلومبرگ (Baruch Samuel Blumberg) هم از دانش‌آموختگان همین دبیرستان بوده‌اند. در دبیرستان، ضریب هوشی وی بر اساس یک آزمون نامشخص ۱۲۳ تخمین زده شد. او در ۱۵ سالگی، مثلثات، هندسه تحلیلی، دیفرانسیل و انتگرال و حد مجموع را از بر بود. او برای پذیرش در دانشگاه کلمبیا اقدام کرد، اما به علت سهمیه محدودی که دانشگاه برای یهودیان داشت پذیرفته نشد. به جای کلمبیا او به ام‌آی‌تی رفت و آن‌جا به انجمن برادری فی بتا دلتا پیوست. در دوران کارشناسی، فاینمن دو مقاله در مجله Physical Review منتشر کرد. یکی از این مقالات با عنوان «پراکندگی پرتوهای کیهانی به وسیله ستارگان یک کهکشان» را با همکاری مانوئل والاراتا (Manuel Valarata) نوشته بود.

مقاله دیگر فاینمن، تز سال آخرش درباره «نیروهای میان مولکول‌ها» بود. این مقاله بر مبنای ایده‌ای از جان سی اسلتر (John C. Slater) بود. اسلتر به قدری از تز فاینمن راضی بود که آن را در ژورنالی منتشر کرد. امروزه موضوع رساله فاینمن با نام قضیه هل‌مان-فاینمن شناخته می‌شود.

او در سال ۱۹۳۹ از ام‌آی‌تی مدرک کارشناسی گرفت و در همین سال برنده بورسیه پاتنام شد. فاینمن در آزمون‌های ورودی تحصیلات تکمیلی دانشگاه پرینستون از سوالات فیزیک نمره کامل گرفت که بی‌سابقه بود و نمره ریاضی‌اش هم بسیار بالا بود؛ اما نمره‌اش در تاریخ و انگلیسی تعریفی نداشت. اما رئیس دپارتمان فیزیک پرینستون هنری د ولف اسمیت (Henry De Wolf Smyth)  نگرانی دیگری داشت. در نامه‌ای به فیلیپ ام مورس (Philip M. Morse) او این چنین نوشته بود: «آیا فاینمن یهودی است؟ ما هیج قانون مشخصی علیه یهودیان نداریم اما تمایل داریم که جمعیت نسبی آنها را در دپارتمان‌مان به طرز معقولی پایین نگه داریم». مورس تأیید کرد که فاینمن در واقع یهودی است اما به اسمیت اطمینان داد که «به هر حال، قیافه و رفتار فاینمن هیچ اثری از این ویژگی‌اش ندارد».

نویسنده: سعید دهقانی